إذا أصبَحَ ابنُ آدَمَ فَإنَّ الأعضاءَ كُلَّها تُكَفِّرُ اللّسان. (۱)

در آغاز هر روز، اعضای بدن انسان در برابر زبان خضوع می‏کنند.

عبارت مشابه آن نیز از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است:

مَا مِن يَومٍ إِلَّا وَ كُلُّ عُضوٍ مِن أَعضَاءِ الجَسَدِ يُكَفِّرُ اللِّسَانَ‏ يَقُولُ: نَشَدتُكَ اللَّهَ أَن نُعَذَّبَ فِيك‏. (۲)

روزی نیست مگر آن که هر عضوی از انسان در برابر زبان، خضوع می‏کند و به او می‏گوید: تو را به خدا سوگند می‏دهم کاری نکنی که ما به سبب آن عذاب شویم. (۳)

دو. دگرگونی کاربرد

زبان و واژه‏‏های آن، دستخوش تغییرات کند و تند می‏‏شوند. گاه، معنای یک واژه و حتّی خود آن فراموش می‏‏شود و گاه، کاربرد یک واژه تغییر می‏‏کند، در حالی که کاربرد نخست هنوز به گونۀ کامل فراموش نشده است.

برای نمونه، بر اساس یک قاعدۀ عمومی و فراگیر - که در بسیاری از جوامع به چشم می‏‏خورد -، مردم به دلیل رعایت ادب، واژه‏ای را که به معنایی شرم‏آلود یا نامطبوع اشاره دارد، به کار نمی‏برند و واژه‏ای را جانشین آن می‏‏کنند که به معنای همراه و لازم آن اشاره دارد. در گذر زمان، این معنای لازم در بیشتر کاربردها، جانشین معنای اصلی واژه می‏‏شود و معنای آن را می‏‏گیرد، هرچند معنای اصلی واژه را حذف نمی‏‏کند. حال اگر در جایی واژه، در همان معنای اصلی از یاد رفته‏اش به کار برود و مخاطب با این فرهنگ آشنا نباشد، این واژه و عبارت در بر دارندۀ آن برایش غریب می‏نماید. مثلاً واژۀ «غائط» در زبان عربی به معنای جایگاه مطمئن و گودتر و فروتر از نقاط مجاور است. (۴) در روزگار قدیم، اعراب بادیه‏نشین، برای قضای حاجت به جایگاهی دور و گود می‏‏رفتند تا در دیدرس دیگران نباشند. این گونه شد که «غائط» به تدریج به معنای مدفوع انسان به کار رفت و این معنا مشهورتر از معنای اصلی آن شد. حال اگر مشاهده کنیم که در حدیث نبوی آمده است:

۱. . النهایة، ج ۴، ص ۱۸۸.

۲. . الکافی، ج‏۲، ص۱۱۵، ح ۱۲ .

۳. . یعنی اساس خلافکاری اعضای بدن، از زبان نشئت می‏گیرد.

۴. . ر.ک: العین، ج ۴، ص ۳۵، مادّۀ «غوط».