ب - نقد متن

در کنار اخبار متواتر، احادیثی وجود دارد که از بهترین احادیث صحیح است؛ امّا در زمرۀ اخبار آحاد به شمار آمده، و نمی‏توان آنها را به‏قطع به معصوم نسبت داد. افزون بر این، تاریخ گواه روشنی است بر این که حدیث‏سازان هوشمند، گاه احادیث را با سندهای صحیح جعل می‏کردند و لذا در برابر چنین حرکت‏های مخفیانه‏، ائمه علیهم السلام بعضاً به افشای نام جاعلان حدیث مبادرت می‏کردند؛ از همین روست که صحّت سند به طور کامل نمی‏تواند موجب یقین به صدور روایت از معصوم باشد و بررسی سندی حدیث، فقط جزئی از ارزیابی روایت را در‏بر می‏گیرد. در این میان، چنانچه سند روایتی ضعیف تلقی شود، این امر می‏تواند تنها قرینه‏ای برای نااستواری روایت باشد؛ امّا برای به کنار نهادن روایت، محتاج به دلایلی قوی‏تر هستیم. لذا نقد متن را باید مهم‏ترین راه ارزیابیِ روایت تلقی نمود، گرچه برای ارزیابی روایت، ابتدا سراغ سند آن برویم. (۱) مراد از نقد متن، بررسی الفاظ و مفاهیم حدیث در جهت اطمینان از صدور و یا عدم صدور آن است که از بررسی‏های لغوی و ادبی تا بازکاوی فضاهای فرهنگی و اجتماعی زمان صدور حدیث را شامل می‏شود، و این قبیل بررسی‏ها در بارۀ صدور، به «نقد متن» یا «نقد محتوایی» اشتهار یافته است. (۲) این مرحله پس از بررسی سلسلۀ سند و اطمینان از ارتباط متن تا زمان صدور است. در این مرحله، محتوای حدیث از جهت درستی و نادرستی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از آن می‌توان نتیجه گرفت که حدیث مورد نظر، واقعاً از معصوم صادر شده است یا نه. لازم به ذکر است که نقد متن حدیث در قالب پاسخ به سؤالات ذیل صورت می‌گیرد:

۱. . برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، ر.ک: «معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث»، شادی نفیسی، مقالات و بررسی‏ها، دفتر ۷۰، زمستان ۱۳۸۰، ص ۱۳ - ۴۴.

۲. . برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، ر.ک: «نقد متن (۱) (پیشینه تاریخی)»، مهدی مهریزی، علوم حدیث، شماره ۲۶، زمستان ۱۳۸۱، ص ۳.