گفتنی است: در روایاتی از ائمه علیهم السلام سؤال شده است که آیا مسائل شرعی و دینیِ خود را می‏توانند از فرد ثقه سؤال کنند و آن حضرات پاسخ مثبت داده‏اند، از این ارجاع و اذن ائمه علیهم السلام، به «توسعۀ تعبدی در سیرۀ عقلا» تعبیر شده است. این توسعه، تنها در روایات فقهی و یا روایات تفسیری‏ای که متضمّن حکم فقهی هستند صورت گرفته است. (۱)

ارزیابی دیدگاه عالمان شیعه در مورد حجّیت خبر واحد در تفسیر قرآن

محور مشترک ادلّۀ عالمان شیعه در زمینۀ حجّیت خبر واحد در تفسیر، سیرۀ عقلاست. در درس‏های ابتدایی اشاره شد که در گذشته، برای حجّیت خبر واحد، بیشتر به آیات قرآن و روایات، استناد می‏کردند و در کنار آن به دلیل عقلی و سیرۀ عقلا نیز تمسّک می‏کردند؛ امّا امروزه عالمان اصولی شیعه، اتفاق نظر دارند که تنها دلیل حجّیت خبر واحد، سیرۀ عقلاست و ادلّۀ قرآنی و روایی، تنها ارشادی هستند و به نظر می‏رسد، حق هم با ایشان است. یعنی خداوند متعال، پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام در حجّیت خبر واحد، مسئله و عرصۀ جدیدی را ایجاد نکرده‎اند، بلکه آنان آنچه را که میان مردم به ‌عنوان سیرۀ عقلایی جریان داشته است، همان را تأیید کرده‏اند. پس، مهم‏ترین و اصلی‏ترین دلیل برای حجّیت خبر واحد، سیرۀ عقلاست. البته در این که این سیره، شامل روایات تفسیری می‏شود یا نه، اختلاف وجود دارد: بعضی می‏گویند شامل نمی‏شود و بعضی هم قائل به ‌تفصیل هستند. پس در واقع بحث ایشان، بر سر مفاد دلیل است نه اصل دلیل.

حال اگر بخواهیم در این باره به ‌عنوان داور نهایی نظر بدهیم باید سیرۀ عقلا را تحلیل کنیم. البته باید اشاره کرد که وقتی سخن از سیرۀ عقلا می‌شود، منظور سیرۀ عقلای همۀ مسلمانان و همۀ علما است.

ابتدا باید ببینیم در چنین مواردی جوامع انسانی چه می‏کنند؛ البته ثمره و نتیجه‏ای که این جا گرفته می‌شود، در بحث حجّیت خبر واحد در عقاید نیز کابرد دارد.

۱. . یعنی از این باب که حکم فقهی‏ است نه از باب تفسیری آن.