ناگفته نماند که این بحث، عام است و مشابه همین بحث در مورد خود قرآن نیز وجود دارد. مثلاً وقتی قرآن می‌فرماید: (

وَلَا رَطْبٍ وَلَا یابِسٍ إِلَّا فِى كِتَابٍ مُّبِینٍ ؛ (۱) همه‌چیز، تر و خشک، در این کتاب موجود است) یا این آیه که می‌فرماید: (

تِبْیٰنًا لِّكُلِّ شَىْ‌ءٍ ؛ (۲) قرآن بیانگر همه‌چیز است)، سؤالی پیش می‏آید که این‌گونه آیات به چه معنا هستند؟ در این جا نیز همان سه دیدگاه ‏به طور کامل منعکس ‌شده است. عدّه‌ای می‏گویند: همه‌ چیز، همۀ علوم و همۀ نیازهای انسان قرآن وجود دارد و باید انسان به سراغ آن برود؛ امّا بخش‏هایی را که نمی‏تواند بفهمد، باید از معصوم کمک بگیرد. بیشتر پژوهش‏هایی که در دوران معاصر صورت گرفته است؛ مانند روانشناسی در قرآن، جامعه‌شناسی در قرآن، علوم طبیعی در قرآن، مدیریت در قرآن، اقتصاد در قرآن و... بر اساس همان دیدگاه حدّ اکثری است.

امّا یک دیدگاه حدّ اقلی نیز وجود دارد که رسالت قرآن را رسالت معنوی و اخلاقی می‏داند و سایر مطالب ذکرشده در قرآن را ‏به عنوان‌ مثال و حاشیه می‏داند.

نگاه سوم که اعتدالی است، نگاهِ‏ بینابینِ دو دیدگاه سابق است.

مشابه همین بحث را می‎توان دربارۀ حدیث نیز طرح کرد به این صورت که انتظار ما از حدیث چیست، و حدیث وارد چه قلمروهایی شده است، و رسالت حدیث شامل چه چیزهایی می‎شود؟

بنا بر این، دربارۀ قلمرو دین، قرآن و حدیث، سه دیدگاه شکل می‏گیرد. البته این که کدام یک از این سه دیدگاه، درست است، در این مجال نمی‏گنجد؛ چون بحث ما بحث کلامی نیست. در این جا اجمالاً به دنبال این هستیم که قلمرو معارف و آموزه‏های حدیث را بدانیم. به همین دلیل این بحث را با نگاهی توصیفی و نه نقدگرایانه پی می‏گیریم و به دنبال تضعیف، نقد یا اثبات هیچ دیدگاهی نیستیم.

راه‎های دستیابی به قلمرو معارف حدیثی

حال با توجّه به انبوه احادیث شیعه و اهل ‏سنّت، قلمرو و حوزۀ نفوذ حدیث تا کجاست و چگونه می‏توان به این مهم دست یافت؟ چه چیز‏هایی در حدیث وجود دارد و یا می‏توان از آن اخذ کرد؟ (۳) در پاسخ باید گفت به چند طریق می‌توان به قلمرو حدیثی برد:

۱. . انعام، آیۀ ۵۹.

۲. . نحل، آیۀ ۸۹.

۳. . خواه آنها را جزء رسالت دین بدانیم یا ندانیم؛ مانند بحث‏های کلامی، مبانی کلامی و غیره.