۴.تبديل شدن ملكات بد به ملكات خوب

با دگرسانى رفتار توبه كننده و دست‏شستن از گناه و بازگشت به بندگى حق، تغييرى در جان او روى مى‏دهد و اگر پشيمانى‏اش راستين و پايدار باشد، اندك اندك ملكات نفسانى‏اش دگرگون مى‏شود. دگرگونى سيئه به حسنه به معناى دگرگونى شخص است. گنه‏كار پشيمان چنان از درون متحوّل مى‏شود كه از گناه بيزار مى‏شود و به نيكى شيفته مى‏گردد. به سخن ديگر ملكه بد و مبدأ ميل نادرست آن‏ها به ملكه خوب و مبدأ ميل نيكو تبديل مى‏شود. (۱)

اگر سخن سوم و سخن چهارم را بپذيريم، بايد زبان آيه را گونه‏اى بيان مجازى بدانيم. زيرا دگرگونى حقيقى در سيئه صورت نگرفته است. بلكه در اثر آن يعنى «عقاب» و يا در كننده آن، يعنى «گنه‏كار» (۲) رخ‏داده است و تا جايى كه بتوان معناى حقيقى را نگهداشت، نمى‏توان به معناى مجازى عدول يا بسنده كرد.

۵. تحابط (۳) تاريكى سيئات با روشنايى حسنات

بر پايه ديدگاه غزالى در باره تحابط، اگر آدمى به سبب انجام گناه تاريكى درونى يافته باشد، اين تاريكى آثار نورانيت بندگى را از ميان مى‏برد. حال اگر اندازه نورانيت بسيار باشد و اندازه تاريكى كم باشد، نورانيت بندگى بر تاريكى گناه چيره مى‏شود و آن را مى‏پوشاند و صفا و روشنايى درون برجا مى‏ماند. اين معناى آمرزش گناهان و تكفير سيئات و دگرگونى آنهاست. (۴)

۱. . منهج الصادقين : ج ۶ ص ۴۲۱ .

۲. . مگر آن كه تغيير در گنهكار به معناى تغيير در خود گناه هم به حساب بيايد . اين تغيير نيازمند تبيينى ديگر است كه در تقرير ديدگاه علامه طباطبايى خواهد آمد .

۳. . تحابط به معناى اينكه دو چيز اثر يكديگر را خنثى كنند . اگر طاعت و گناه اثر يكديگر را خنثى كنندتحابط رخ داده است . اين اصطلاح از واژه قرآنى «حبط عمل» گرفته شده است . از نگاه قرآن برخى افراد طاعات خود را به سبب برخى اعمال ناشايسته از ميان مى‏برند و حبط مى‏كنند .

۴. . به نقل از الميزان فى تفسير القرآن : ج ۴ ص ۳۲۸ ـ ۳۲۹ . اين مطلب را مرحوم سيد عبد الاعلى موسوى سبزوارى نيز نقل كرده است . مواهب الرحمان فى تفسير القرآن : ج ۸ ص ۱۳۷ .