ر. ك: ص ۳۱۵ ح ۳۸۹.

۷ / ۴

توصيه‏هاى پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در باره بازاريان

387. پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله ـ در سفارش به كارگزاران ـ: بدان كه مردم، پنج طبقه‏اند و اصلاح امور هر يك از آنها در گرو وجود ديگرى است: يكى طبقه سپاهيان است و ديگرى دست‏ياران حاكم، يعنى قاضيان و كارگزاران و كاتبان و مانند ايشان‏اند ؛ و ديگرى، خراج‏گزاران، يعنى زمينداران و جز ايشان هستند ؛ ديگرى، بازرگانان و صنعتگران‏اند و ديگرى، طبقه پايين، يعنى نيازمندان و مستمندان هستند. سپاهيان، به اذن خداوند متعال، حافظ مردم و زينت كشور و مايه اقتدار اسلام و وسيله امنيّت و حراست هستند و بقاى سپاهيان، در گرو خراج و فَى‏ء است كه به وسيله آن، توانايى جهاد كردن با دشمنشان را به دست مى‏آورند و تكيه‏گاه آنان در سر و سامان دادن به زندگى و تأمين هزينه خانواده‏شان است. بقاى سپاهيان و خراج‏گزاران نيز در گرو قاضيان و كارگزاران و منشيان است ؛ چرا كه اينان به [رتق و فتق]امور آنان مى‏پردازند و درآمدهايشان را جمع‏آورى مى‏كنند و در كارهاى خصوصى و عمومى آنان، امين‏اند. بقاى همه اينان هم در گرو بازرگانان و صنعتگران است ؛ زيرا كه اين طبقه با پيشه‏ها و صنعتگرى خويش، درآمدزايى مى‏كنند و به بازارها رونق مى‏بخشند و آنان را از پرداختن مستقيم به كارها و صنعت‏هايى كه خود از عهده آنها بر نمى‏آيند، بى‏نياز مى‏كنند. و طبقه فرودست، يعنى نيازمندان و مستمندان كه نيازمند به ديگر مردمان‏اند، و البته رحمت خداوند، شامل همه اين طبقات است. هر يك از اين طبقات را بر فرمان‏روا حقّى است، به همان اندازه كه فرمان‏روا را [بر آنان] حقّ است [و هر دو نسبت به هم حقوق و وظايفى دارند] و از عهده آن حق [و وظيفه] كه خداوند بر او لازم گردانيده است، به در نمى‏آيد مگر با همت ورزيدن به آن و استعانت از خداوند خواستن براى آن و خويشتن را بر به كار بستن حق، خواه موافق ميل او باشد يا مخالف آن، عادت دهد.... به بازرگانان و صنعتگران، توجّه نشان بده و خيرخواه آنان باش ؛ زيرا كه آنان، مددرسان مردم هستند، با صنايع خود و با آوردن اجناس و كالاها از خشكى و آب و از ارتفاعات كوه‏ها و شهرهاى سرزمين دشمن و جاهايى كه بيشتر مردم نمى‏دانند مايحتاجشان را نمى‏شناسند و توان به دست آوردن آنها را ندارند و يا با كارهايى كه خود نمى‏توانند انجام دهند، سودآورى و درآمدزايى مى‏كنند و بدين سبب، اين طبقه را حقّ و حرمتى است كه بايد پاس داشته شود. پس به امور آنان رسيدگى كن و به كارگزارانت در باره [رعايت حال] ايشان بنويس. با اين حال، بدان كه در بسيارى از آنها، صفت زشت بخل و آزمندى شديد و احتكار كردن [كالا]به اميد گران شدن و در مضيقه قرار دادن مردم و فشار آوردن بر آنان، وجود دارد كه اين، باعث آسيب بزرگى به مردم و مايه ننگ حاكمان است. بنا بر اين، ايشان را از اين صفات و اعمال، منع كن و دستورهاى لازم را در اين زمينه به آنها بده و هر كس از دستورت سرپيچى كرد، با كيفرى دردآور، جلو او را بگير، إن شاء اللّه‏ !