۴ . معرّفى الگوهاى ناشايست

اسلام ، علاوه بر معرّفى الگوهاى شايسته و تأكيد بر تأسّى به آنها ، شيطان ، حيوانات ، افراد نادان ، گم راه كنندگان ، مستكبران ، مُفسدان و مجرمان را الگوهاى ناشايسته اعلام مى كند و نسبت به تأسّى به آنها هشدار مى دهد . نكته قابل توجّه ، اين كه : نصوص (متون) اسلامى ، دليل خطرناك بودن تأسّى به الگوهاى ناشايسته را همراه با نام و عنوان آنها آورده اند ، چنان كه در معرّفى الگوهاى شايسته ، دليل لزوم تأسّى به آنها را همراه با عناوين آنها بيان كرده اند .

۵ . مسئوليت الگوهاى شايسته

و آخرين نكته ، اين كه : مهم ترين مسئوليت متصدّيان تعليم و تربيت مردم و كسانى كه به عنوان مقتدا و پيشواى اخلاقى و فرهنگى آنان شناخته مى شوند ، پيش از هر گونه اقدام براى سازندگىِ ديگران ، خودسازى است . كارآيى «سخن» در تعليم و تربيت ، در مقايسه با كارآيى «عمل» ، ناچيز است. سخن ، مى تواند قدرت سحرآميز داشته باشد ـ كه «إنَّ مِنَ البَيانِ سِحرا؛ (۱) برخى بيان ها سحرآميزند» ـ ؛ امّا عمل ، در تعليم و تربيت ، اعجاز مى كند و بيشترين نقش را در گسترش اسلام داشته و دارد . از اين رو ، پيشوايان دينى ما بيش از تبليغ با «سخن» ، تأكيد بر تبليغ با «عمل» دارند . (۲) امام على عليه السلام مى فرمايد :

مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماما فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ ، وَ ليَكُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ ، وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم . (۳)

۱. ر . ك : همين دانش نامه : ج ۱۵ ص ۲۲۴ ح ۲۸۶ .

۲. ر. ك : همين دانش نامه : ج ۱۵ ص ۲۱۳ (تبليغ / فصل چهارم : ويژگى هاى مبلّغ / دعوت با عمل ، پيش از زبان) .

۳. نهج البلاغة : حكمت ۷۳ ، بحار الأنوار : ج ۵۶ ص ۳۳ .