در این حدیث، سه فعل در کنار هم نشسته‏اند: فعل امر«اتَّئِد (درنگ کن)» و دو فعل مضارع مجزوم «تُصِب (می‏‏رسی)» و «تَکَد (نزدیک است)». در ظاهر، دلیلی برای جزم دو فعل مضارع در دست نیست؛ ولی با دقّت و نیز در نظر آوردن قالب مشابه در جملات دیگر، می‏‏فهمیم که شرط مقدّر و برآمده از فعل امر «اتَّئِد»، موجب جزم دو فعل بعدی شده است.

نکتۀ دیگر، این که: «تَکَد» از افعال مقاربه است که با فعلی دیگر ترکیب می‏‏شود و خبر از نزدیکی زمان وقوع آن می‏‏دهد؛ امّا در این جا فعل دوم نیامده و به قرینۀ سیاق می‏‏فهمیم که این فعل همان «تُصِب» است. در نهایت، ساختار معنایی جمله این است: «درنگ کن. [اگر درنگ کنی] می‏‏رسی یا نزدیک است که برسی».

چهار. وجود اصطلاح

گاهی اصطلاحات موجود در احادیث نیز مشکل‏ساز می‏‏شوند. اصطلاح‏های به کار رفته در متون حدیثی که بیشتر آنها حدود هزار و سیصد سال قدمت دارند، در زمان و مکانی بس دور از زمان، مکان، فضا و فرهنگ ما به کار رفته‏اند. ناآگاهی از پیشینۀ‏ اصطلاح به کار رفته و قالب تاریخی آن، ما را در فهم متن ناکام می‏‏گذارد.

یک نمونه، اصطلاح «سُبحَةُ الحدیث» است که در درس اوّل به آن اشاره شد، یا «کَنزُ الحدیث» و دیگر نمونه‏ها که در درس‌های آینده می‏آید.

پنج. بیان مجازی

دیریابی معنای متن، گاه برخاسته از کاربرد استعاری و مجازی واژه‏‏ها و ترکیب‏هاست. به سخن دیگر، آمیختگی معنای مجازی، استعاری و کنایی با معنای حقیقی و ناآشنایی با قالب‏های زبانی و بلاغی، گاه مشکل‏آفرین می‏‏شود.

نمونه

در حدیث نبوی آمده است:

قَیِّدُوا الشَّرودَینِ. قیل: وَ ما هُما؟ قال: اللَّفظُ و اللَّحظ. (۱)

این دو چارپای گریزپا را در بند کنید. گفته شد: این دو چیستند؟ فرمود: سخن گفتن و نگاه کردن (یعنی زبان و چشم).

۱. . جامع الأحادیث، ص ۱۰۷.