كدام دانش و كدام عبادت ؟
فراگيرى هر گونه دانشى، از نظر فقهى ، تابع يكى از احكام پنجگانه است و بر اين اساس ، دانش به: واجب ، حرام ، مستحب ، مكروه و مباح تقسيم مى شود . اگر هر چه را كه صورت عبادت دارد ، به مفهوم عام آن، داراى احكام پنجگانه بدانيم ، حالت هاى تزاحم «تعلّم» و «تعبّد»، از لحاظ عقلى به ۲۵ مورد خواهد رسيد . از اين رو ، نخستين مسئله در مقام ترجيح دانش بر عبادت ، اين است كه كدام علم بر كدام عبادت رجحان دارد ؟
تأمّل در متن احاديثى كه دانش را بر عبادت ترجيح مى دهند ، به روشنى نشان مى دهد كه منظور ، ترجيح تعلّم واجب و يا مستحب بر عبادت هاى مستحب است . البته فاصله فضيلت تعلّم واجب و تعبّد مستحب ، قابل مقايسه با فاصله تعلّم مستحب و تعبّد مستحب نيست و شايد احاديثى كه فضائل شگفت انگيزى را در تبيين فضيلت دانش بر عبادت مطرح كرده اند ، ناظر به اين صورت از تزاحم اند[۱].
احتمال ديگر در ترجيح دانش بر عبادت ، اين است كه در احاديث مربوط به دانش و عبادت ، به خودى خود و بدون در نظر گرفتن احكام پنجگانه فقهى ، علم ذاتا بر عبادت ، مقدّم است و اين تقدّم، علل مختلفى مى تواند داشته باشد ؛ مانند اين كه عبادت بدون دانش ، ممكن نيست .